Tablice mortaliteta

Republički zavod za statistiku

Grupa za demografsku analizu, procene i projekcije

Dragana Paunović Radulović

Rukovodilac grupe

Milana Rakića 5, Beograd

dragana.paunovic-radulovic@stat.gov.rs

+381 11 2412922 lokal 264

/

Tablice mortaliteta su osnovni demografski alat za analiziranje smrtnosti stanovništva i predstavljaju tabelarni prikaz smrtnosti po starosti i polu. Polazeći od verovatnoće smrti, osnovnog demografskog pokazatelja u tablicama mortaliteta, računaju se i sve ostale biometrijske funkcije: verovatnoća doživljenja, broj živih, srednje ili očekivano trajanje života i dr.

Prema izvoru podataka i postupku izrade, postoje dve vrste tablica: detaljne ili potpune tablice mortaliteta po pojedinačnim godinama starosti, koje se izrađuju na osnovu podataka popisa stanovništva i podataka vitalne statistike u godinama oko popisa, i skraćene aproksimativne tablice mortaliteta po petogodišnjim starosnim grupama, koje se rade godišnje, i to na osnovu procenjenog broja stanovnika i podataka vitalne statistike za odgovarajuću godinu.

Uredba o nomenklaturi statističkih teritorijalnih jedinica („Službeni glasnik RS“, br. 109/09 i 46/10).

Demografija

Tablice mortaliteta daju sistematizovanu, celovitu sliku smrtnosti stanovništva i najbolje statistički prikazuju odnose koji postoje između smrtnosti, starosti i pola.

Skraćene ili aproksimativne tablice mortaliteta po petogodišnjim starosnim grupama (n = 5) izračunavaju se svake godine na osnovu procenjenog broja stanovnika i podataka vitalne statistike za tu godinu. 

Osnovni demografski pokazatelj u tablicama mortaliteta je verovatnoća smrti, na osnovu koje se računaju i sve ostale biometrijske funkcije: broj živih, srednje (očekivano) trajanje života i druge.

Definicije osnovnih pokazatelja:

- starost  x = 0, 1-4, 5-9, ..., 85 i više godina;

- stope mortaliteta po starosti (_nm_x): pokazuju broj umrlih na 1000 stanovnika, po starosnim grupama;

- verovatnoća smrti (_nq_x): verovatnoća da će lice staro x godina umreti pre navršenih x + n godina starosti;

- broj živih starih x godina (l_x): pokazuje koliko će lica, od 100 000 istovremeno živorođenih, nakon x godina ostati u životu (x = 0, 1, 5, 10,..., 85 i više godina);

- srednji broj živih (_nL_x): pokazuje broj lica u određenoj starosnoj grupi;

- zbir srednjih brojeva živih (T_x): pokazuje ukupan broj živih svih starosnih grupa;

- očekivano (srednje) trajanje života (e_x): pokazuje koliko će lice određene starosti (0, 1, 5,..., 85 i više godina) živeti, u proseku, ako u pogledu mortaliteta budu postojali uslovi kao u vreme izrade tablica.

Detaljne tablice mortaliteta, prema pojedinačnim godinama starosti i polu za period 2021-2023. godine, izrađene su na osnovu rezultata Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 30. septembra 2022. godine i rezultata statistike prirodnog kretanja stanovništva za 2021, 2022. i 2023. godinu, i to:

1.       broj stanovnika prema kalendarskoj godini rođenja i polu iz Popisa 30. septembra 2022. godine;

2.       broj živorođene dece prema polu u 2021. i 2022. godini, iz statističkog istraživanja o rođenim;

3.       broj umrlih prema kalendarskoj godini rođenja i polu, i to: broj umrlih posle rođendana u 2021. godini, broj umrlih pre i posle rođendana i pre i posle popisa stanovništva u 2022. godini i broj umrlih pre rođendana u 2023. godini, iz statističkog istraživanja o umrlim.

Definicije osnovnih pokazatelja:

-        starost x = 0...100 godina;

-        verovatnoća smrti (q_x): verovatnoća da će lice staro x godina umreti pre navršene x + 1 godine starosti;

-        verovatnoća doživljenja (p_x): verovatnoća da će lice staro x godina doživeti starost od (x + 1) godine;

-        broj živih starih x godina (l_x): pokazuje kako se jedan zatvoren skup, čije je početno brojno stanje l₀  = 100 000, istovremeno živorođenih stanovnika sukcesivno smanjuje zavisno od vrednosti za p_x odnosno q_x .

-        broj mrtvih (d_x): pokazuje koliko lica od broja živih l_x u određenoj starosti x, prema verovatnoći smrti q_x, umre pre nego dostigne starost od (x + 1) godine;

-        zbir brojeva živih (N_x): broj koji služi za izračunavanje srednjeg trajanja života (e_x), a znači fiktivne zbirove lica koja su od skupine od 100 000 istovremeno živorođenih preživela nultu godinu, odnosno prvu, drugu itd. do stote godine;

-        srednje trajanje života (e_x), odnosno očekivano trajanje života: broj godina koje će, u proseku, živeti lice staro tačno h godina pod uslovima smrtnosti po starosti iz perioda na koji se odnose tablice. Posebno je značajan podatak o srednjem trajanju života novorođenih  (e₀), koji pokazuje koliko će godina živeti živorođeno dete ako uslovi smrtnosti budu isti kao u momentu izrade tablica.

Statistička jedinica koja se koristi je „broj“.

Statistička populacija je ukupno stanovništvo.

Podaci o očekivanom trajanju života živorođenih su raspoloživi na nacionalnom nivou, kao i na nivou regiona, oblasti i opština, dok su podaci o biometrijskim funkcijama prikazani do nivoa regiona.

Republički zavod za statistiku od 1998. godine ne raspolaže podacima za AP Kosovo i Metohija, tako da oni nisu sadržani u obuhvatu podataka za Republiku Srbiju (ukupno).

Podaci su raspoloživi za vremenski period od 2011. godine.

Nije primenljivo.

Broj.

Kalendarska godina.

Nacionalni pravni akti:

Zakon o zvaničnoj statistici („Sl. glasnik RS”, br. 104/09, 24/11);

Program zvanične statistike u periodu od 2021. do 2025. godine („Sl. glasnik RS”, br. 24/21 od 27.03.2021.);

Uredba o utvrđivanju Plana zvanične statistike za 2024. godinu („Sl. glasnik RS”, br. 117/2023 od 25.12.2023.).

* Navedeni dokumenti dostupni su na veb-sajtu RZS-a.

Nije primenljivo.

Poverljivost podataka je regulisana:

– Zakonom o zvaničnoj statistici („Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, član 44, 45, 46, 47, 48, 49).

– Pravilnikom o zaštiti statističkih podataka u Republičkom zavodu za statistiku

– Uputstvom o merama zaštite podataka i informacija u Republičkom zavodu za statistiku

Nije primenljivo.

Kalendar objavljivanja je dostupan na veb-sajtu RZS-a.

Kalendaru objavljivanja može se pristupiti putem linka:

https://www.stat.gov.rs/calendar/.

Putem saopštenja korisnici su obavešteni da su podaci objavljeni.

Dinamika publikovanja rezultata Skraćenih aproksimativnih tablica mortaliteta je godišnja, dok se Detaljne tablice mortaliteta publikuju jednom u deset godina, i to za popisnu godinu.

 Saopštenje „Procene stanovništva u Republici Srbiji“ 

Demografska statistika (Republika Srbija)

Opštine i regioni u Republici Srbiji

Skraćene aproksimativne tablice mortaliteta, 2013-2017

Skraćene aproksimativne tablice mortaliteta, 2018-2022

Detaljne tablice mortaliteta, 2010-2012

Detaljne tablice mortaliteta, 2021-2023

Podaci o tablicama mortaliteta dostupni su na veb-sajtu RZS-a.

DevInfo

Nije primenljivo.

Skraćene aproksimativne tablice mortaliteta

Detaljne tablice mortaliteta

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Osim primene u demografske svrhe pri analizi smrtnosti, očekivano trajanje života se koristi pri izradi demografskih projekcija stanovništva za postavljanje hipoteza o budućem kretanju mortaliteta, kao i za izračunavanje raznih indikatora. Vrednosti očekivanog trajanja života su od posebne važnosti i u aktuarstvu i osiguranju jer služe kao tehnička osnova formiranja tarifa u osiguranju života.

Podaci su kompletni.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Podaci o očekivanom trajanju života, najvažniji rezultat Skraćenih aproksimativnih tablica mortaliteta, za godinu T-1 se publikuju 30. juna u godini T.

U praksi, u petogodišnjoj dinamici se publikuju objedinjene skraćene tablice mortaliteta za pet sukcesivnih godina, dok se detaljne tablice  mortaliteta izrađuju za popisne godine i publikuju se neposredno nakon objavljivanja prvih knjiga popisa.

Podaci se objavljuju prema kalendaru publikovanja.

 Podaci su uporedivi.

Podaci su uporedivi.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Detaljne ili potpune tablice mortaliteta, po pojedinačnim godinama starosti, izrađuju se na osnovu podataka popisa stanovništva i podataka vitalne statistike u godinama neposredno pre i posle popisa, dok se skraćene aproksimativne tablice mortaliteta, po petogodišnjim starosnim grupama, rade godišnje, i to na osnovu procenjenog broja stanovnika i podataka vitalne statistike za odgovarajuću godinu.

Skraćene aproksimativne tablice mortaliteta - prikupljanje podataka na godišnjem nivou

Detaljne tablice mortaliteta - prikupljanje podataka je u desetogodišnjoj periodici

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

/