Anketa o radnoj snazi, od 2021

Republički zavod za statistiku (RZS)

Odeljenje za statistiku tržišta rada, Grupa za Anketu o radnoj snazi

Milana Rakića 5, Beograd

ars@stat.gov.rs

Anketa o radnoj snazi (ARS) je istraživanje usmereno na domaćinstvo i kreirano je sa ciljem da se pribave informacije o tržištu rada i karakteristikama radne snage.

Kada je reč o metodologiji, organizaciji, izboru uzorka,  dizajnu upitnika i definicijama zaposlenosti/nezaposlenosti, ARS se sprovodi u skladu sa standardima i preporukama Međunarodne organizacije rada (International Labour Organization ‒ ILO) i regulativama Evropskog zavoda za statistiku (Evrostat), što omogućava da se veliki broj podataka dobijenih iz ARS-a može upoređivati sa ekvivalentnim podacima iz drugih (posebno evropskih) zemalja.

Glavni cilj ovog istraživanja je dobijanje podataka o tri osnovna, međusobno isključiva kontingenta stanovništva – zaposlena, nezaposlena i lica van radne snage.

Kada je reč o zaposlenima, ARS registruje njihov profesionalni status, oblik svojine u kojoj rade, prava koja ostvaruju na radnom mestu, zanimanje i delatnost, broj radnih sati, dopunski posao (ukoliko postoji), itd. U slučaju nezaposlenih lica, ARS ispituje način na koji traže posao, dužinu traženja posla, prethodno radno iskustvo, itd. Za lica van radne snage prikupljaju se podaci o razlozima netraženja posla kao i o njihovom odnosu prema tržištu rada (potencijalna radna snaga).

Osim navedenih kategorija, istražuju se socio-demografske, obrazovne i druge karakteristike stanovništva (godine, pol, obrazovanje, državljanstvo, nacionalna pripadnost, zdravstveno stanje i tako dalje).

Rezultati istraživanja objavljuju se u agregiranom obliku, čime je (u skladu sa odredbama Zakona o zvaničnoj statistici) u potpunosti obezbeđena tajnost individualnih podataka o domaćinstvima i licima.

Podaci dobijeni anketiranjem objavljuju se na kvartalnom i godišnjem nivou.

U Anketi o radnoj snazi primenjuju se sledeće međunarodne klasifikacije:

• Međunarodna standardna klasifikacija zanimanja (ISCO – 08);
• Klasifikacija delatnosti Evropske unije (NACE, rev.2), koja je uporediva sa klasifikacijom delatnosti Ujedinjenih nacija (ISIC – rev. 4);
• Međunarodna standardna klasifikacija obrazovanja (ISCED – 2011);
• Međunarodna klasifikacija statusa u zaposlenosti (ICSE – 93).

Anketa o radnoj snazi  obuhvata sve sektore definisane NACE rev.2 klasifikacijom.

Stanovništvo se razvrstava na zaposlene, nezaposlene i van radne snage na osnovu informacija koje se dobijaju iz upitnika i koje se odnose na aktivnost anketiranih lica u referentnoj sedmici. Podaci dobijeni na ovaj način razlikuju se od podataka o zaposlenim i nezaposlenim licima koji se dobijaju preko drugih statističkih istraživanja.

U Anketi se ne uzima u obzir formalni status lica koje se anketira, nego se njegov radni status određuje na osnovu aktivnosti koju je obavljalo u posmatranoj sedmici. Tako se kao zaposleno lice u Anketi, pored lica koje ima posao, može pojaviti i lice koje je formalno bez zaposlenja, ako je u posmatranoj sedmici obavljalo neki posao (najmanje jedan sat) u cilju sticanja sredstava za život.  

Po istom metodu, licem van radne snage se smatra lice koje je formalno nezaposleno (prijavljeno Nacionalnoj službi za zapošljavanje) ukoliko tokom četiri sedmice (koje su prethodile anketiranju) nije preduzimalo aktivne korake u traženju posla i nije u mogućnosti da počne da radi u roku od dve sedmice. U drugom slučaju,  formalno nezaposleno ili lice van radne snage (lice bez formalnog posla, penzioner, student, domaćica i dr.) koje je u posmatranoj sedmici obavljalo neki plaćeni posao, smatraće se zaposlenim, bez obzira na njegov formalni status.

Zaposleno stanovništvo obuhvata lica starosti od 15 do 89 godina koja ispunjavaju jedan od sledećih uslova: 

• Lica koja su tokom posmatrane sedmice radila najmanje jedan sat za zaradu ili prihod, uključujući pomažuće članove u porodičnom poslu;
• Lica koja imaju posao ili biznis sa kojeg su bila privremeno odsutna tokom cele posmatrane sedmice, ali su vezani za taj posao, kao što su:
  • Lica odsutna s posla zbog praznika, preraspodele radnog vremena, bolovanja, porodiljskog odsustva, obuke u vezi posla;
  • Lica koja su na roditeljskom odsustvu, bilo da primaju zaradu ili beneficije s posla s kojeg su odsutna, ili čije očekivano trajanje roditeljskog odsustva je do 3 meseca;
  • Sezonski radnici van sezone ako nastavljaju da redovno obavljaju zadatke i dužnosti za posao ili biznis s kojeg su odsutni, isključujući ispunjavanje zakonskih ili administrativnih obaveza
  • Lica koja nisu radila u posmatranoj sedmici  iz nekih drugih razloga a čije očekivano trajanje odsustva je do  3 meseca.
• Lica koja proizvode poljoprivredne proizvode čiji glavni deo je namenjen za prodaju ili razmenu (trampu).

Lica koja proizvode robu za sopstvenu upotrebu, volonteri, lica na neplaćenoj obuci i lica uključena u druge oblike rada, na osnovu Rezolucije koja se tiče statistike rada, zaposlenosti i nedovoljno iskorišćene i potencijalne radne snage, usvojene 11. oktobra 2013. godine na 19. Međunarodnoj konferenciji statističara rada, nisu uključena u kontigent zaposlenih na bazi ovih aktivnosti.

Stopa zaposlenosti predstavlja procenat zaposlenih u ukupnom stanovništvu iste starosne grupe

Formalna zaposlenost obuhvata:

• Lica koja imaju formalno-pravni ugovor o zaposlenju, odnosno radni odnos zasnovan sa poslodavcem na određeno ili neodređeno vreme;
• Lica koja samostalno obavljaju delatnost u registrovanoj svojini ili su osnivači registrovanih privrednih društava ili preduzetničkih radnji;
• Lica koja obavljaju poljoprivrednu delatnost registrovanu u zvaničnim državnim institucijama;

Neformalna zaposlenost podrazumeva:

• Rad u neregistrovanim firmama;
• Rad u registrovanim firmama, ali bez formalnog ugovora o radu;
• Rad pomažućih članova u porodičnom poslu; 

Stopa neformalne zaposlenosti predstavlja udeo neformalno zaposlenih u ukupnoj zaposlenosti.

Nezaposleno stanovništvo obuhvata lica starosti od 15 do 74 godina koja:

• U posmatranoj sedmici nisu bila zaposlena u skladu sa definicijom zaposlenosti;
• Trenutno su raspoloživa za rad, to jest raspoloživa su da počnu da rade kao plaćeni zaposleni ili samozaposleni, u roku od dve sedmice nakon sedmice posmatranja;
• Aktivno traže posao, bilo da su preduzimala aktivnosti, u prethodne četiri sedmice zaključno sa posmatranom sedmicom, u cilju traženja plaćenog zaposlenja ili samozaposlenja, ili su našla posao na kojem će početi da rade najkasnije u periodu od tri meseca nakon sedmice posmatranja.

Za sezonske radnike, koji nisu radili u toku posmatrane sedmice (jer su van sezone), ali koji očekuju da će se vratiti na svoj sezonski posao, smatra se da su našli posao. 

Stopa nezaposlenosti predstavlja procenat nezaposlenih u ukupnom broju aktivnih stanovnika iste starosne grupe.

Stopa dugoročne nezaposlenosti predstavlja udeo lica nezaposlenih duže od godinu dana u ukupnom broju aktivnih stanovnika iste starosne grupe.

Stopa NEET podrazumeva učešće lica starosti 15‒24 godine (ili 15‒29 godina) koja nisu zaposlena, nisu na školovanju, niti su na obuci u ukupnoj populaciji tog uzrasta.

Aktivno stanovništvo – radnu snagu – čine sva zaposlena i nezaposlena lica.

Potencijalno aktivno stanovništvo čine lica koja aktivno traže posao, ali nisu u mogućnosti da odmah (odnosno u roku od dve sedmice) počnu da rade, kao i lica koja su u mogućnosti da odmah počnu da rade, ali koja aktivno ne traže posao.

U ovaj kontingent uključena su i tzv. obeshrabrena lica, tj. lica koja ne traže posao zato što su uverena da ga ne mogu naći, iako su u mogućnosti da odmah počnu da rade ukoliko bi im posao bio ponuđen.

Stopa aktivnosti predstavlja procenat aktivnog stanovništva u ukupnom stanovništvu iste starosne grupe

Stanovništvo van radne snage obuhvata:

• Lica mlađa od 15 godina;
• Lica starija od 89 godina;
• Lica starosti između 15 i 89 godina koja tokom posmatrane sedmice nisu bila zaposlena niti nezaposlena prema definicijama zaposlenosti i nezaposlenosti.

Stopa stanovništva van radne snage predstavlja procenat stanovništva van radne snage u ukupnom stanovništvu iste starosne grupe.

Jedinica izbora i jedinica posmatranja u Anketi je domaćinstvo izabrano u uzorak, a jedinica anketiranja je svaki član izabranog domaćinstva.

Osnovni sociodemografski podaci prikupljaju se o svim licima u izabranim domaćinstvima, a podaci o radnoj aktivnosti prikupljaju se za lica starosti između 15 i 89 godina.

U Anketi o radnoj snazi ciljnu populaciju čine sva lica koja žive u privatnim domaćinstvima. Ciljna populacija se određuje na osnovu uobičajenog prebivališta. „Uobičajeno prebivalište“ označava mesto gde osoba obično provodi dnevni period odmora, bez obzira na privremeni izostanak radi rekreacije, odmora, posete prijateljima i rođacima, posla, lečenja ili verskog hodočašća. „Uobičajenim stanovnicima“ određenog geografskog područja smatraju se:

• lica koja su živela u svom uobičajenom prebivalištu neprekidno najmanje 12 meseci pre posmatrane sedmice; ili;
• lica koja su došla u svoje uobičajeno prebivalište u prethodnih 12 meseci pre posmatrane sedmice sa namerom da u njemu ostanu najmanje godinu dana.

Kada se okolnosti opisane u tački (1) ili (2) ne mogu utvrditi, pod „uobičajenim prebivalištem“ može se podrazumevati mesto legalnog ili prijavljenog prebivališta.

Uobičajeno prebivalište za sve osobe u ciljnoj populaciji utvrđuje se na osnovu kriterijuma „većine vremena“, tj. lice se vodi u mestu stanovanja u kojem provodi veći deo godine (više od 6 meseci). To podrazumeva da, ako lice živi na više mesta, mesto u kojem provodi veći deo godine se uzima kao uobičajeno prebivalište. Ovo se odnosi na lica koja imaju više domova, na decu koja naizmenično žive na dva mesta, ili na lica koja duže vremena žive van matičnog domaćinstva zbog posla.

Slučajevi na koje se odnosi kriterijum „većine vremena“ su sledeći:

a. Za učenike osnovnih i srednjih škola i lica koja tokom sedmice rade van mesta gde živi matično domaćinstvo, ali se vikendom vraćaju u njega, uobičajeno prebivalište je mesto gde živi matično domaćinstvo;

b. Za studente njihova privremena adresa se vodi kao uobičajeno prebivalište ako je u pitanju privatna adresa.

v. Za decu koja naizmenično žive na dva mesta i provode podjednako vreme sa oba roditelja / staratelja, mesto gde se dete nalazi u vreme anketiranja uzima se kao uobičajeno prebivališe. Ovo uobičajeno prebivalište treba da bude isto u prvom i narednim talasima anketiranja.

U posebnim slučajevima važe sledeća pravila:

a. Za lica koja žive van matičnog domaćinstva duži vremenski period zbog posla, bilo na teritoriji Republike Srbije ili u inostranstvu, mesto stanovanja matičnog domaćinstva može da se vodi kao njihovo uobičajeno prebivalište u slučaju ako značajno doprinose budžetu matičnog domaćinstva i ako nemaju drugo domaćinstvo u mestu u kojem žive.

b. Za lica koja studiraju van mesta stanovanja matičnog domaćinstva, bilo na teritoriji Republike Srbije ili u inostranstvu, mesto stanovanja matičnog domaćinstva može da se vodi kao njihovo uobičajeno prebivalište ako su studenti ekonomski zavisni od matičnog domaćinstva i ako nemaju drugo domaćinstvo u mestu u kojem žive.

v. Za decu koja naizmenično žive na dva mesta i provode podjednako vreme sa oba roditelja / staratelja, uobičajeno prebivalište može da se vodi kod onog roditelja / staratelja koji prima beneficije za dete, ili kod onog roditelja / staratelja koji najviše doprinosi izdržavanju deteta.

Ciljnu populaciju ne predstavljaju lica koja borave ili nameravaju da borave u Republici Srbiji kraće od godinu dana, kao ni lica koja su odsutna ili nameravaju da budu neprekidno odsutna iz anketiranog domaćinstva godinu dana i duže (žive i / ili rade u inostranstvu ili u drugom mestu gde imaju drugo domaćinstvo, trajno su se iselila iz domaćinstva i dr.).

Referentna teritorija je teritorija Republike Srbije bez regiona Kosovo i Metohija. Republički zavod za statistiku od 1999. godine ne raspolaže podacima za AP Kosovo i Metohija, tako da oni nisu sadržani u obuhvatu podataka za Republiku Srbiju (ukupno).

Anketa o radnoj snazi je prvi put u našoj zemlji sprovedena 1994. godine kao probno istraživanje. Od 1995. do 2008. godine istraživanje je redovno sprovođeno jedanput godišnje. U periodu od 2008. do 2013. godine istraživanje je sprovođeno dva puta godišnje (u aprilu i oktobru). U toku 2014. godine, ARS je sproveden četiri puta (po jednom u svakom tromesečju ‒ tokom februara, maja, avgusta i novembra). Od 2015. godine prelazi na kontinuiranu periodiku istraživanja.

Nije primenjivo.

Većina rezultata se izražava kroz broj lica (u hiljadama), ili kroz stope (npr. stopa zaposlenost, stopa nezaposlenosti itd.). Takođe, postoje  varijable koje se izražavaju u drugim mernim jedinicama (starost lica u broju godina, radno vreme u satima, itd.).

ARS se sprovodi kao kontinuirano istraživanje, što znači da je svaka sedmica u toku godine referentna. Referentna sedmica  je sedmica koja prethodi anketiranju i obuhvata celu kalendarsku sedmicu (od ponedeljka do nedelje).

Status radne snage se određuje u odnosu na referentnu sedmicu, pa se ta sedmica naziva i posmatranom. Prva referentna sedmica u godini mora obuhvatiti prvi četvrtak u godini, a svaki kvartal obuhvata 13 referentnih sedmica.

Republički zavod za statistiku ima ovlašćenja i odgovornost za prikupljanje, obradu i objavljivanje statističkih podataka na osnovu Zakona o zvaničnoj statistici („Službeni glasnik RS”, broj 104/09).

Anketa o radnoj snazi počev od 2021. godine se sprovodi na osnovu Uredbe/regulative (EU) 2019/1700 Evropskog parlamenta i Saveta od 10. oktobra 2019. kojom se uspostavlja zajednički okvir za evropske statistike o licima i domaćinstvima koje se zasnivaju na podacima o pojedincima prikupljenim na osnovu uzorka, kojom se menjaju Uredbe (EZ) br. 808/2004, (EZ) br. 452/2008 i (EZ) br. 1338/2008 Evropskog parlamenta i Saveta i stavljaju izvan snage Uredbe (EZ) 1177/2003 Evropskog parlamenta i Saveta i Uredba Saveta (EZ) br.577/98 a posebno njen član 7 stav 1, član 8 stav 3 i član 13 stav 6.

Nije primenjivo.

Poverljivost podataka je regulisana:

• Zakonom o zvaničnoj statistici („Sl. glasnik RS”, br. 104/2009), član 44, 45, 46, 47, 48, 49.

• Pravilnikom o zaštiti statističkih podataka u Republičkom zavodu za statistiku
• Uputstvom o merama zaštite podataka i informacija u Republičkom zavodu za statistiku

Dokumenti su dostupni na linku u aneksu

Poverljivi podaci se tretiraju u skladu sa propisanim načelima poverljivosti. Pogledati Zakon o zvaničnoj statistici, link u aneksu.

Kalendar objavljivanja je dostupan na veb-sajtu RZS-a 1. decembra tekuće godine za celu narednu godinu – link u aneksu.

 Dnevno vreme objavljivanja za sva izdanja RZS-a je 12 časova.

Odstupanja od utvrđenih datuma unapred se objavljuju i obrazlažu u Kalendaru.

Kalendar objavljivanja dostupan je na veb-sajtu RZS-a. Link u aneksu.

U skladu sa Zakonom o zvaničnoj statistici („Službeni glasnik RS“, br. 104/2009) i Evropskim statističkim kodeksom prakse, svi korisnici se ravnopravno tretiraju. Podaci  ARS-a objavljuju se na veb-stranici RZS-a, nakon čega su ti podaci istovremeno dostupni svim korisnicima. Svako odstupanje od datuma navedenog u objavljenom kalendaru publikacija mora biti najavljeno i obrazloženo.

Podaci se objavljuju kvartalno i godišnje.

Podaci Ankete o radnoj snazi objavljuju se kvartalno u saopštenjima za javnost.

Republički zavod za statistiku objavljuje sledeće publikacije:

• Statističko saopštenje „Anketa o radnoj snazi” – kvartalni podaci;
• Bilten „Anketa o radnoj snazi u Republici Srbiji” – godišnji podaci;
• Podaci iz Ankete o radnoj snazi takođe se mogu naći i u publikaciji „Statistički godišnjak“ i „Statistički kalendar“.

Publikacije su dostupne na linku u aneksu.

Baza podataka

Mikropodaci su dostupni po zahtevu korisnika u skladu s načelima definisanim u Zakonu o zvaničnoj statistici i pravilima definisanim Pravilnikom o načinu i postupku davanja  podataka koje proizvodi RZS.

Statističke baze mikropodataka koje se daju na korišćenje u naučno-istraživačke svrhe sadrže redukovane informacije o ispitanicima –  cilj je onemogućavanje identifikacije  anketiranih pojedinaca, odnosno domaćinstava. Pored toga što javno dostupne baze podataka ne sadrže informacije o imenu, prezimenu i adresi pojedinaca, primenjuju se i dodatne mere zaštite podataka o ličnosti:

• starost ispitanika prikazana je segmentirano – u grupama od po pet godina;
• zarade zaposlenih radnika prikazane su u intervalima od deset grupa;
• oznaka države (rođenja, državljanstva, rada) prikazana je posebno za Srbiju i zemlje regiona (Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Crna Gora, Makedonija), dok su ostale države grupisane u tri celine: zemlje EU (osim Hrvatske), druge zemlje Evrope, ostatak sveta;
• zanimanje je prikazanao na trocifarskom nivou
• delatnost je prikazana na nivou sektora (ukupno 21 grupa);
• identifikator domaćinstva menja se u svakoj narednoj godišnjoj bazi (kako bi se onemogućilo praćenje članova domaćinstva kroz vreme).

Navedena grupisanja podataka napravljena su u skladu sa pravilima koja primenjuje Evrostat (evropski statistički zavod) u cilju zaštite ličnih podataka. Više informacija možete naći na linku u aneksu.

Podaci koji zahtevaju dodatnu obradu predaju se službi za diseminaciju, nakon čega oni prosleđuju zahtev ARS-grupi koja počinje proces izrade/obrade traženih podataka. Obrađeni podaci se potom dostavljaju korisnicima.

Kompletna metodologija Ankete o radnoj snazi, kako stara, tako i nova koja je u upotrebi od 2021. godine, može se naći veb-sajtu RZS-a u okviru Referentnih metapodataka. Link u aneksu.

-

RZS radi na poboljšanju kvaliteta istraživanja ARS-a usvajanjem sledećih propisa EU:

• Uredbe/regulative (EU) 2019/1700 Evropskog parlamenta i Saveta od 10. oktobra 2019. kojom se uspostavlja zajednički okvir za evropske statistike o licima i domaćinstvima koje se zasnivaju na podacima o pojedincima prikupljenim na osnovu uzorka, kojom se menjaju Uredbe (EZ) br. 808/2004, (EZ) br. 452/2008 i (EZ) br. 1338/2008 Evropskog parlamenta i Saveta i stavljaju izvan snage Uredbe (EZ) 1177/2003 Evropskog parlamenta i Saveta i Uredba Saveta (EZ) br.577/98 a posebno njen član 7 stav 1, član 8 stav 3 i član 13 stav 6.

Od 2010. godine RZS Evrostat-u šalje godišnje i kvartalne izveštaje ARS-a o kvalitetu.

Posebna pažnja je posvećena usklađivanju glavnih indikatora kvaliteta i glavnih ARS- koncepata kao što su:

• ILO koncept o zaposlenosti i nezaposlenosti,
• dizajn uzorka i greške uzorkovanja,
• šeme pondera,
• neodgovor,
• anketari i organizacija rada na terenu,
• načini istraživanja,
• informacije za korisnike,
• koherentnost i međusobna uporedivost.

Pored rada na unapređenju metodologije, sprovodi se i konstantna kontrola dobijenih rezultata i rada anketara, kao i usavršavanje instrumenata za sprovođenje Ankete.

Anketa o radnoj snazi može se smatrati pouzdanim izvorom podataka, s obzirom da su, pri definisanju upitnika i metodologije, primenjeni standardi i definicije Evrostat-a i Međunarodne organizacije rada.

Istraživanje je bazirano na uzorku i samim tim je podložno uzoračkim greškama. U zavisnosti od veličine uzorka, podaci sa malim brojem pojava su obeleženi u ARS publikacijama i data su obaveštenja o njihovoj nepouzdanosti.

Anketa o radnoj snazi, u skladu sa jedinstvenim konceptima i smernicama, sprovodi se u svim evropskim zemljama (i u mnogim zemljama širom sveta). Zbog toga je, u našoj zemlji,  ARS najadekvatnije istraživanje koje može da se koristi za međunarodna poređenja statistike tržišta rada.

Anketa o radnoj snazi se koristi za praćenje kretanja na tržištu rada.

Najčešće traženi podaci (koje nije moguće dobiti iz drugih izvora) su:

• podaci o nezaposlenosti;
• podaci o formalnoj/neformalnoj zaposlenosti („rad na crno”);
• podaci o karakteristikama glavnog i dodatnog posla kao što su časovi rada, prekovremeni rad, odsustvo s posla, razlozi odsustva sa posla, metode traženja posla, razlozi netraženja posla, razlozi za rad na određeno vreme ili privremeni rad, razlozi za rad sa nepunim radnim vremenom i sl.

Podatke ARS-a koriste i domaći i međunarodni korisnici.

Domaći korisnici su organizacije Vlade Republike Srbije kao što su: Ministarstvo za rad i socijalna pitanja, Ministarstvo za nauku i tehnologiju, Ministarstvo omladine i sporta, Narodna banka, Nacionalna služba za zapošljavanje, lokalne samouprave itd. Ostali nacionalni korisnici su razne akademske i istraživačke institucije (univerziteti i instituti), preduzeća, novinari i pojedinačni korisnici poput studenata, naučnika, istraživača i drugih.

Nacionalni računi koriste podatke ARS-a kako bi kreirali adekvatne procene inputa rada. Za tu svrhu najčešće korišćene varijable su: stvarni časovi rada, sektori aktivnosti, profesionalni status, vrsta ugovora o radu itd.

Međunarodni korisnici su: Evrostat (za glavne ARS indikatore), UNESKO i UNICEF (za podatke u vezi obrazovanja), ILO (za podatke vezane za zaposlenost i nezaposlenost), Svetska banka, MMF i druge. Pojedine zemlje iz regiona koriste podatke iz Ankete o radnoj snazi za različite regionalne projekte.

Na svake dve godine, putem veb-ankete, sprovodi se Istraživanje o zadovoljstvu korisnika.

Rezultati istraživanja dostupni su na veb-sajtu RZS-a, link u aneksu.

Anketa o radnoj snazi je u skladu sa regulativom (EU) 2019/1700 Evropskog parlamenta i Saveta što čini podatke potpunim.

ARS je najadekvatniji izvor podataka uporedivih na međunarodnom nivou u oblasti tržišta rada. Konstantna harmonizacija sa međunarodnim preporukama i standardima čine Anketu o radnoj snazi pouzdanim istraživanjem. Kao i u svakom istraživanju baziranom na uzorku, pri sprovođenju ove Ankete dolazi do uzoračkih grešaka koje su povezane sa odabirom uzorka i obrascima neodgovora.

Uzoračke greške su mera varijabiliteta između ocena iz svih mogućih uzoraka. Veličina varijabiliteta nije tačno poznata, ali se može statistički oceniti na osnovu podataka Ankete.

Prilikom publikovanja podataka, nije moguće publikovati svaku ocenu sa njenom uzoračkom greškom. Da bi se korisnicima obezbedilo da prilikom analize podataka raspolažu i uzoračkom greškom (za određeni podatak), izračunate su približne vrednosti na osnovu regresionog modela.

Tabele sa približnim vrednostima uzoračkih grešaka za totale i proseke, način korišćenja tabela i izračunavanja koeficijenata varijacije proporcija i promena dostupne su u Metodologiji za korisnike – „Anketa o radnoj snazi, 2017“ (strana 25-26). Link publikacije dat je u aneksu.

a) Greške obuhvata

Srušene kuće, iseljena domaćinstva i promenjena namene stana glavni su uzroci većeg obuhvata. Problemi sa manjim obuhvatom su uzrokovani neažuriranjem popisnih krugova.

Greške vezane za obuhvat (veći i manji obuhvat, kao i pogrešna klasifikacija) dokumentovane su u Izveštaju o kvalitetu Ankete o radnoj snazi.

b) Greške merenja

Nije dostupna procena grešaka merenja.

c) Greške obrade

Izmene i uređivanje podataka mogući su još u toku samog anketiranja.

Ukoliko anketar želi da izmeni prvobitni odgovor ispitanika, kada zaključi da je došlo do greške, može to učiniti na licu mesta.

Kada podaci stignu u centralu, vrši se naknadna kontrola, kao i šifriranje zanimanja, delatnosti i područja obrazovanja. Faze uređivanja i obrade odnose se na lociranje logički neusaglašenih informacija i na njihovu modifikaciju. U aplikaciju je ugrađena logička kontrola na unosu podataka (tokom anketiranja) koja sprečava anketara da unese nelogične podatke, pa su takvi slučajevi svedeni na minimum.

Nema raspoloživih procena o broju grešaka obrade u ARS-u.

d) Greške usled neodgovora

-

Godišnji podaci se objavljuju jednom godišnje, poslednjeg radnog dana u martu. Kvartalni podaci se objavljuju četiri puta (I kvartal – u maju tekuće godine, II kvartal – u avgust tekuće godine, III kvartal – u novembru tekuće godine i IV kvartal – u februaru naredne godine). Podaci se objavljuju 6 do 7 nedelja nakon završetka terenskog rada tj. poslednjeg radnog dana sledećeg meseca.  

Svi podaci se objavljuju u skladu sa kalendarom objavljivanja.

Podaci su uporedivi na nivou regiona i okruga, sa izuzetkom regiona Kosovo i Metohija za koji se podaci ne prikupljaju. Podaci su uporedivi i sa drugim zemljama Balkana i EU.

Sve definicije i procedure propisuje Evropska unija što istraživanje čini podesnim za poređenje opštih i specifičnih karakteristika tržišta rada na međunarodnom nivou.

ARS istraživanje je, kao probno istraživanje, prvi put sprovedeno u našoj zemlji 1994. godine. Od 1995. to 2007. godine, istraživanje je sprovođeno jednom godišnje i to u oktobru. Upitnik je 2004. godine usklađen sa EU regulativom br. 577/98, i tada se desio prvi prekid serije podataka. Od 2008. do 2013. godine istraživanje je sprovođeno dva puta godišnje (u aprilu i oktobru). Istraživanje je 2008. godine dalje usklađeno sa EU regulativom br. 377/2008. Povećan je broj pitanja kojim se obuhvata kontigent zaposlenih lica i uvedene su nove varijable u vezi sa obrazovanjem; ovo usklađivanje je uticalo na drugi prekid serije podataka. U 2013. godini je promenjen okvir za izbor uzorka (Popis iz 2011. godine) što dovodi do sledećeg prekida serije podataka. U toku 2014. godine Anketa se sprovodila četiri puta godišnje (po jednom u svakom tromesečju ‒ u februaru, maju, avgustu i novembru). Zatim se, 2015. godine, prešlo na kontinuiranu periodiku istraživanja. Tokom pomenutog perioda, osim metodoloških promena i promene periodike, bilo je i promena vezanih za veličinu uzorka.

Zbog promene sistema ocenjivanja u 2015. godini (poststratifikacija prema NUTS-3, polu i petogodištima starosti), urađena je prva revizija za podatke iz 2014. godine. Zbog uvođenja jedinistvenih pondera na nivou lica i domaćinstva u 2016. godini, urađena je ponovna revizija podataka za 2014 godinu (rev. 2), kao i revizija podataka za 2015. godinu.

Od januara 2021. Anketa o radnoj snazi se sprovodi na osnovu i u skladu sa novom Uredbom Evropskog parlamenta i Saveta. Nova evropska regulativa zahteva od zemalja EU da primenjuju nove redizajnirane koncepte u ARS-u od 2021. godine. Cilj revidiranja metodologije jeste poboljšanje sadržaja ankete kako bi se omogućilo preciznije praćenje kretanja na tržištu rada, s obzirom na konstantne promene u njegovoj dinamici i strukturi. Uvođenjem novog, standardizovanog upitnika obezbeđuje se poboljšanje sveukupnog kvaliteta podataka i njihove međunarodne uporedivosti.

Iako istraživanje ARS-a traje bez prekida od 1994, sve navedene promene su dovele do smanjene uporedivosti podataka između određenih  perioda. Zbog toga su podaci prikupljeni u periodu od 2004. do 2007. godine međusobno uporedivi, kao i podaci od 2008. do 2013. Zahvaljujući urađenim revizijama, međusobno su uporedivi i podaci od 2014. godine do 2020. godine. Međutim od 2021. godine usled promena osnovnih koncepata u ARS-u gubi se uporedivost sa prethodnim godinama. Iako su poboljšanja tokom vremena dovela do prekida vremenskih serija, uporedivost između glavnih ARS indikatora (broj zaposlenih lica, nezaposlenih lica i lica van radne snage) za period od 2008. godine je i dalje visoka.

1. Koherentnost Ankete o radnoj snazi i Populacione statistike (Statistikom stanovništva)

Populaciona statistika nije u potpunosti uporediva sa sociodemografskim podacima koji se prikupljaju Anketom o radnoj snazi. Postoje mnoge konceptualne razlike između njih, na primer:

• Anketa o radnoj snazi obuhvata privatna domaćinstva, dok populaciona statistika obuhvata celokupno stanovništvo.
• Populaciona statistika se odnosi na specifične datume (godinu), dok se Anketa o radnoj snazi sprovodi kontinuirano i svaka nedelja je referentna.

2. ​Koherentnost Ankete o radnoj snazi i Nacionim računima

ARS obuhvata sva zaposlena lica koja su rezidenti (stalni stanovnici) Republike Srbije (nacionalni koncept), naročito ona lica koja rade na teritoriji države. Nacionalni računi primenjuju takozvani „domaći koncept“ koji uključuje sva zaposlena lica bez obzira da li su rezidenti, koji pripadaju proizvodnoj aktivnosti koja se obavlja u zemlji.  Ovo podrazumeva da Nacionalni računi uključuju svu zaposlenost u poljoprivredi i svu zaposlenost koju ne prati zvanična ekonomija.

Nacionalni računi procenjuju broj zaposlenih lica na osnovu različitih izvora kao što su:

• zvanični statistički podaci o broju formalno zaposlenih,
• struktura formalno i  neformalno zaposlenih iz ARS-a,
• podaci o zaposlenim licima iz finansijskih i poreskih izvora.

U Republici Srbiji, za sada, Nacionalni računi procenjuju broj zaposlenih samo na eksperimentalnoj bazi, tako da opis procedure procene zaposlenih lica još uvek nije objavljen.

3. Koherentnost Ankete o radnoj snazi sa poslovnim statistikama

Podaci o registrovanoj zaposlenosti se razlikuju od podataka iz Ankete o radnoj snazi iz sledećih razloga:

• Metod prikupljanja je različit. Podaci u Anketi se prikupljaju od članova domaćinstava koja su izabrana u uzorak, dok se podaci o registrovanoj zaposlenosti  preuzimaju iz Centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja (CROSO);
• Izvor podataka u Anketi predstavlja izjava lica koje daje podatke anketaru, dok je izvor za registrovanu zaposlenost baza CROSO-a;
• Jedinica posmatranja u Anketi je svaki član slučajno izabranog domaćinstva, dok su jedinice posmatranja za registrovanu zaposlenost obveznici plaćanja doprinosa obaveznog socijalnog osiguranja i osiguranici;
• Period posmatranja aktivnosti lica u Anketi je sedmica koja prethodi anketiranju, dok se kao vremenska tačka za registrovanu zaposlenost uzima pretposlednji radni  dan u mesecu;
• Definicije zaposlenosti su različite. Podacima o broju zaposlenih koji se dobijaju iz administrativnih izvora obuhvaćeni su samo formalno zaposleni tj. lica koja se nalaze u evidenciji CROSO-a i koja su osigurana po osnovu zaposlenja, obavljanja samostalnih delatnosti i obavljanja poljoprivrednih delatnosti, dok Anketa o radnoj snazi (prema međunarodnoj ILO definiciji) ocenjuje kako formalnu, tako i neformalnu zaposlenost lica izabranih u uzorak (slučajno izabrani deo populacije).          
• Pored različite definicije, ova dva istraživanja imaju i različitu periodiku sprovođenja. Periodika prikupljanja podataka o broju zaposlenih koji se dobijaju iz   administrativnih izvora je mesečna, dok je kod Ankete o radnoj snazi od 2015. godini kontinuirana, a periodika objavljivanja rezultata je kvartalna.

4. Koheretnost Ankete o radnoj snazi sa Nacionalnom službom za zapošljavanje

Postoji razlika između definicije nezaposlenih lica kod ARS-a i registrovane nezaposlenosti:

• ARS – Prema definiciji ILO-a nezaposlena lica su sva lica starosti 15-74 godina, koja nisu imali plaćeni posao u referentnoj sedmici, aktivno su tražila posao u prethodne četiri sedmice i mogu započeti rad u roku od dve sedmice nakon isteka referentne sedmice ili ne traže posao jer su već pronašli onaj na kojem će početi da rade u roku od 3 meseca.
• Registrovana nezaposlenost – Nezaposlena lica su sva lica starosti 15-65 godina, koja su registrovana u Nacionalnoj službi za zapošljavanje i koja bi, ukoliko se ukaže mogućnost, mogla odmah da počnu da rade, pored toga, to su lica koja nemaju formalno zaposlenje i aktivno traže posao. 

Procene ARS-a za određeni referentni period imaju potpunu unutrašnju koherentnost, jer se sve baziraju na istom korpusu mikropodataka i izračunavaju se koristeći iste metode procene.

Godišnji podaci se računaju kao prosek kvartalnih, što osigurava koherentnost.

Opšta politika revizije Republičkog zavoda za statistiku predstavlja globalni okvir koji omogućava da svaka statistička oblast definiše svoju politiku revizija u skladu sa svojim specifičnostima. 

 Opšta politika revizije RZS-a utvrđuje:

• opšta pravila revizija objavljenih podataka, 
• oblike informisanja korisnika u vezi sa mogućim uzrocima revizija, 
• kategorizaciju revizija i
• dokumentaciju koja pokriva sve aspekte revizija.

 Opšta politika revizije dostupna je na linku u aneksu.

1. Od 2021. Republički zavod za statistiku (RZS) je prešao na novu metodologiju Ankete o radnoj snazi (ARS), u skladu sa Uredbom Evropskog parlamenta. Nove promene koje se uglavnom odnose na definicije i način specifikacije određenih kategorija stanovništva na tržištu rada – zaposlenih lica, nezaposlenih lica i lica van radne snage – kao i na opseg i obim varijabli posvećenih njihovim dodatnim karakteristikama. Kako bi se obezbedila uporedivost podataka nakon prelaska na novu metodologiju,  izvršena je  revizija  vremenskih serija ARS-a za period od 2010. do 2020. godine.  

2. U skladu sa preporukama Evrostata za ispravljanje prekida u vremenskim serijama, za potrebe revizije su u 2020. godini sprovedeni paralelno pilot-istraživanje (prema novoj metodologiji, važećoj od 2021) i redovno istraživanje (prema staroj metodologiji, važećoj zaključno sa 2020. godinom). Poređenjem rezultata redovnog i pilot-istraživanja dobijeni su korektivni faktori za procene prekida nastalog usled promene metodologije.

Metodološki pristup korišćen prilikom izračunavanja korektivnih faktora podrazumeva dve procene iste varijable po novoj i staroj metodologiji u nekoliko vremenskih tačaka, na osnovu kojih se određuju korektivni faktori kao količnik ili razlika procena vrednosti po novoj i staroj metodologiji. Kako se korektivni faktori izračunati u različitim vremenskim tačkama mogu razlikovati, za ispravljanje prekida korišćeni su korektivni faktori dobijeni poređenjem rezultata u četvrtom kvartalu 2020. godine kao najpouzdaniji. Primenom ovih korektivnih faktora, revizija serija ARS-a izvršena je na sledeći način:

• Ukoliko je za datu seriju korektivni faktor izračunat kao količnik procena vrednosti po novoj i staroj metodologiji, on je primenjen kao multiplikativni faktor, odnosno revizija je izvršena tako što je svaka vrednost u seriji pomnožena tim faktorom.
• Ukoliko je za datu seriju korektivni faktor izračunat kao razlika procena vrednosti po novoj i staroj metodologiji, on je primenjen kao aditivni faktor, odnosno revizija je izvršena tako što je svaka vrednost u seriji sabrana sa tim faktorom.

Nakon toga, radi održanja multivarijantne strukture serija ARS-a i ispunjenja odgovarajućih linearnih ograničenja (npr. kako bi zbir revidiranih podataka po polu i/ili starosnim grupama bio jednak revidiranoj seriji totala), primenjeni su dodatni korektivni faktori u skladu sa preporukama Evrostata, datim na radionici posvećenoj ovoj temi.

Dodatno, opravdanost odabira ovog pristupa u ispravljanju prekida i pouzdanost dobijenih rezultata potvrđene su primenom korelacione analize na revidirane vremenske serije ARS-a i podatke o registrovanoj zaposlenosti iz baze RZS-a.

Link brošure sa detaljnim objašnjenjem je u aneksu.

3. 2016. godine promenjen je sistem ocenjivanja. Republički zavod za statistiku je uradio reviziju kako bi se prevazišao efekat ove promene i obezbedila uporedivost podataka za period koji sledi sa podacima iz 2014. i 2015. godine. Od 2014. godine podaci su dostupni i prema starom i prema novom sistemu. To omogućava da se izmeri uticaj koji imaju različiti sistemi ocenjivanja i da se primeni izračunati indeks na prethodne godine.

Anketa o radnoj snazi je najsveobuhvatnije kontinuirano istraživanje u Srbiji. Od 2015. godine, od promene periodike istraživanja na kontinuirano, anketiranje se vrši svake sedmice (od ponedeljka do nedelje). Istraživanje se odvija tako što se u jednoj sedmici anketira jedan poduzorak, u sledećoj drugi poduzorak itd. Ispitanici daju odgovore o svojoj radnoj aktivnosti u sedmici koja je za njih referentna.

Tip uzorka

U Anketi o radnoj snazi primenjen je dvoetapni stratifikovani uzorak skupina. Uzorak popisnih krugova (skupina domaćinstava) izabran je u prvoj etapi. Uzorak domaćinstava u svakom popisnom krugu izabran je u drugoj etapi.  Popisni krugovi kao primarne jedinice stratifikuju se prema tipu naselja (grad i ostalo) i prema teritoriji na nivou NSTJ 3.

Rotaciona šema i alokacija uzorka

Anketa o radnoj snazi se zasniva na rotacionom panel planu uzorka, po kome je svako domaćinstvo četiri puta u uzorku. Primenjena je rotaciona šema 2-2-2.

Za svaki kvartal alociraju se po četiri poduzorka (rotacione grupe). Svakog kvartala (K) u uzorak se uključuje: jedna nova rotaciona grupa, dve rotacione grupe iz prethodnog kvartala (K-1) i jedna rotaciona grupa iz istog kvartala prethodne godine (K-3). Na osnovu primenjene rotacione šeme, svako domaćinstvo i lice izabrano u uzorak anketira se četiri puta u roku od 18 meseci, tj. domaćinstvo i lice je u uzorku dva uzastopna kvartala, zatim dva kvartala je van uzorka i ponovo je dva uzastopna kvartala u uzorku.

Primenjena rotaciona šema na osnovu koje je ostvareno preklapanje uzoraka za dva uzastopna kvartala, kao i za isti kvartal u dve uzastopne godine, omogućila je efikasan plan uzorka za merenje promena u odnosu na prethodni kvartal i za merenje promena u odnosu na isti kvartal prethodne godine.

Proporcionalna alokacija uzorka prema broju lica starih 15 i više godina, u okviru tipa naselja i teritorije, neznatno je korigovana kako bi se dobila bolja preciznost ocena na nivou oblasti.

Prelaskom na kontinuiranu periodiku istraživanja bilo je potrebno izvršiti i distribuciju uzorka u vremenu. Svaki poduzorak alociran za kvartal, uniformno i na slučajan način se distribuira na 13 sedmica, a izuzetno, što se dešava jednom u četiri godine kada se posmatraju 53 sedmice, uzorak za jedan kvartal (prvi ili četvrti) distribuira se na 14 sedmica. To je bio slučaj u četvrtom kvartalu 2015. godine.

Svaka sedmica tokom godine je referetna a domaćinstva izabrana u uzorak se raspoređuju prema njima. Anketiranje izabranog domaćinstva se sprovodi u periodu od 2 sedmice nakon referentne u kojoj su raspoređena, odnosno anketiranje se sprovodi kontinuirano tokom cele kalendarske godine.

Svako domaćinstvo izabrano u uzorak anketira se četiri puta u roku od 18 meseci, tj. domaćinstvo ulazi u uzorak dva uzastopna kvartala, zatim je dva kvartala van uzorka, pa naredna dva kvartala ponovo ulazi u uzorak.

Instrument za prikupljanje podataka u ARS-u je elektronski upitnik koji koriste i anketari koji rade telefonsku anketu (CATI) i anketari na terenu (CAPI).

Terenski i telefonski anketari rade na prikupljanju podataka. Oni su osnovni nosioci izvršenja ARS-a i od njihovog rada u najvećoj meri zavisi uspeh istraživanja. Od njihovog načina anketiranja, kao i poznavanja suštine pitanja postavljenih u upitniku i njihovog tumačenja, zavisi uspešnost izvršenja ARS-a. Takođe, važni su i njihova upornost i zalaganje.

Prvi krug anketiranja sprovodi se lično, posetom anketara domaćinstvu. Anketari su opremljeni laptop računarima sa implementiranim elektronskim upitnikom. Tokom prve posete anketari prikupljaju kontakt telefon domaćinstva, kako bi se naredna tri anketiranja sprovela putem telefona, iz kol-centra. Anketar najpre prikuplja sociodemografske podatke za svakog člana domaćinstva a zatim informacije o radnom statusu za članove stare od 15 do 89 godina. U sledećem talasu anketiranja, anketar proverava sociodemografske podatke prikupljene tokom prvog anketiranja, a zatim prikuplja informacije o radnom statusu za tekući kvartal.

Do četvrtog kvartala 2014. godine koristile su se dve metode prikupljanja podataka – PAPI (direktno anketiranje putem papirnog upitnika) i CATI (anketiranje telefonom uz pomoć kompjutera). U četvrtom kvartalu PAPI metoda je zamenjena sa CAPI metodom prikupljanja podataka (direktno anketiranje uz pomoć kompjutera).

Učešće u Anketi o radnoj snazi je dobrovoljno.

Instrument za prikupljanje podataka u ARS-u je elektronski upitnik koji koriste i anketari koji rade telefonsku anketu (CATI) i anketari na terenu (CAPI). Primenom elektronskog upitnika smanjuju se vreme i troškovi potrebni za unos i obradu podataka. Svi anketari koriste isti upitnik, ali se logička kontrola (koja postoji da bi se greške pri unosu smanjile na najmanju moguću meru) razlikuje za telefonsku i terensku anketu. Logička kontrola za metodu CAPI je blaža jer je procenjeno da anketar u domaćinstvu treba što je moguće kraće da se zadrži i iz tog razloga anketari na terenu ne unose ni šifre zanimanja, delatnosti i područja obrazovanja, već samo tekstualni opis traženih podataka. Šifriranje i puna logička kontrola nad terenskim materijalom vrši se po njihovom prenosu u centralnu bazu koja se nalazi na serveru u Računskom centru Zavoda od strane statističara i angažovanih supervizora.

Podaci koji se prikupljaju putem telefonske ankete direktno se upisuju u centralnu bazu i potom se šifriraju. Na njima je primenjena puna logička kontrola pri unosu.

Logička kontrola radi na principu prepoznavanja očigledne neusaglašenosti (npr. 15 godina star ispitanik koji je poslednji put radio 1940. godine). Ukoliko je vrednost sumnjiva ali razumna, program će upozoriti anketara da proveri unete podatke i potvrdi ih ukoliko su tačni. Na taj način sprečena je mogućnost slučajne greške na unosu.

U Anketi o radnoj snazi se koristi tzv "zavisno intervjuisanje", što znači da se prethodni prikupljeni odgovori (iz prethodnih kvartala) koriste kako bi se smanjilo opterećenje ispitanika i ograničila količina utrošenog vremena za ručno traženje grešaka. Ispitanici potvrđuju prethodne date odgovore.

Nije primenjivo.

-

Nema napomena