Zarade

Republički zavod za statistiku

Grupa za statistiku zarada

Cmilja Ivković

Rukovodilac Grupe za statistiku Zarada

Milana Rakića 5, Beograd

cmilja.ivkovic@stat.gov.rs

+381 11 2412 350

Istraživanje o zaradama zasniva se na podacima iz evidencije Poreske uprave, sa obrasca Pojedinačne poreske prijave o obračunatim porezima i doprinosima (obrazac PPP-PD).

Prosečne zarade izračunavaju se na osnovu ukupnog iznosa obračunatih zarada za izveštajni mesec i broja zaposlenih koji je izražen ekvivalentom punog radnog vremena (full-time equivalent – FTE).

S obzirom na to da zarade, s jedne strane, imaju najveći udeo u troškovima rada svakog poslodavca, a s druge strane značajno utiču kako na postizanje i očuvanje životnog standarda i socijalne sigurnosti zaposlenih, tako i na korišćenje i potrošnju robnih fondova, one predstavljaju značajan indikator ekonomskog razvoja i istovremeno služe kao sredstvo za njegovo usmeravanje.

Statistički podaci o prosečnim zaradama se, u skladu sa važećim zakonskim propisima, koriste za obračunavanja brojnih finansijskih kategorija.

Obračunom prosečnih zarada obuhvaćena su lica u radnom odnosu, kao i lica koja rade van radnog odnosa, na osnovu ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova. Prihodi lica koja rade na osnovu ugovora o delu i autorskog ugovora ne smatraju se zaradom.

• Klasifikacija delatnosti (2010), koju je, na osnovu Zakona o klasifikaciji delatnosti („Službeni glasnik RS“, br. 104/09), propisala Vlada Uredbom od 29. jula 2009. godine („Službeni glasnik RS“, br. 54/10). Ova klasifikacija je uporediva sa klasifikacijom delatnosti Evropske unije (NACE Rev. 2);
• Spisak opština koji je sačinjen u skladu sa Uredbom o nomenklaturi statističkih teritorijalnih jedinica („Službeni glasnik RS“, br. 109/09 i 46/10);
• Katalog vrste prihoda koji je propisan Pravilnikom o poreskoj prijavi za porez po odbitku („Službeni glasnik RS“ br.74/13, 118/13, 66/14, 71/14 – ispravka, 14/16, 21/17, 20/18).

Obuhvaćeni su svi sektori delatnosti od sektora A – Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo do sektora S – Ostale uslužne delatnosti.

U istraživanju o zaradama (u skladu sa Zakonom o radu i Zakonom o porezu na dohodak građana), pod zaradom se podrazumevaju sve isplate zaposlenima na koje se plaćaju pripadajući porezi i doprinosi na teret zaposlenih (bruto).

Zarada bez poreza i doprinosa (neto) su zarade bez pripadajućih poreza i doprinosa.

U skladu sa članom 105 Zakona o radu, zaradu zaposlenih u radnom odnosu čine sva primanja za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, primanja po osnovu doprinosa zaposlenog poslovnom uspehu poslodavca (nagrade, bonusi) i druga primanja po osnovu radnog odnosa u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu.

U skladu sa članom 13 Zakona o porezu na dohodak građana, u zarade se uključuju i naknade za rad zaposlenih van radnog odnosa (po osnovu ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova – član 197 Zakona o radu), kao i lična zarada preduzetnika.

Novčana primanja zaposlenog koja imaju karakter zarade su:

• isplate za rad sa punim, kraćim od punog ili dužim od punog radnog vremena (prekovremeni rad),
• naknade za dežurstva, za rad noću i rad u smenama, rad nedeljom i praznikom,
• naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora,
• naknade za neizvršene časove rada (godišnji odmor, plaćeno odsustvo, praznici, bolovanja do 30 dana, odsustvo zbog stručnog usavršavanja, zastoj u radu koji nije nastao krivicom radnika, naknada zarade zbog privremene sprečenosti za rad, koja od prvog do poslednjeg dana tereti poslodavca),
• poklon deci za Novu godinu preko neoporezivog iznosa.

U zaradu zaposlenih se ne uključuju:

• naknade za bolovanja duža od 30 dana,
• isplate na osnovu ugovora o delu i autorskog ugovora,
• naknada troškova zaposlenog za dolazak i odlazak sa rada,
• naknada troškova prevoza na službenom putu u zemlji i inostranstvu,
• dnevnice za službeni put u zemlji i inostranstvu,
• troškovi smeštaja i ishrane, za rad i boravak na terenu, ako poslodavac nije zaposlenom obezbedio smeštaj i ishranu,
• otpremnine zaposlenima pri odlasku u penziju ili za čijim je radom prestala potreba,
• jednokratne naknade u skladu sa socijalnim programom,
• naknada troškova pogrebnih usluga,
• naknada štete zbog povrede na radu ili profesionalnog oboljenja,
• jubilarne nagrade,
• solidarne pomoći,
• učešće zaposlenog u dobiti,
• naknada za korišćenje službenog automobila u službene svrhe,
• poklon deci zaposlenog do 15 god. života za Božić i Novu godinu, do neoporezivog iznosa,
• premija za dobrovoljno dodatno penzijsko osiguranje,
• premije kolektivnog osiguranja od posledica nezgoda i kolektivno osiguranje za slučaj težih bolesti i hirurških intervencija,
• naknada troškova za upotrebu sredstava za rad i drugih troškova rada, kao ni ostala primanja na koja se ne plaćaju porezi i doprinosi.

Pri izračunavanju prosečnih zarada obuhvaćeni su svi podaci iz obrazaca poreskih prijava koje su podnete u roku od 45 dana po isteku meseca na koji se odnose prosečne zarade.

Prosečne zarade se dobiju deljenjem ukupne mase obračunatih zarada sa ukupnim brojem zaposlenih, iskazanih ekvivalentom punog radnog vremena.

U zavisnosti od broja časova provedenih na radu, svakom zaposlenom se dodeljuje koeficijent u vrednosti od 0-1,5. Tako se, na primer, zaposleni koji je radio 80 sati u mesecu u kojem je pun fond časova 160, računa kao 1/2 zaposlenog (odnosno koeficijent za zaposlenog je 0,5). Na ovaj način su zaposleni, koji rade kod više poslodavaca i/ili u različitim delatnostima i oblicima svojine, obuhvaćeni kod svih poslodavaca, njihov broj se ne multiplicira, dok je zarada pripisana onoj delatnosti i obliku svojine u kojima je zapravo i ostvarena.

Prema modalitetu zaposlenosti, zaposlena lica se dele na zaposlene u radnom odnosu i zaposlene van radnog odnosa.

• Pod pojmom „zarade zaposlenih u radnom odnosu“ podrazumevaju se zarade lica koja imaju formalnopravni ugovor o zaposlenju, odnosno zasnovan radni odnos sa poslodavcem na određeno ili neodređeno vreme, bez obzira na to da li rade puno radno vreme ili kraće od punog radnog vremena.
• Pod pojmom „zarade zaposlenih van radnog odnosa“ podrazumevaju se zarade lica koja imaju formalnopravni ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova.

Razvrstavanje na zarade zaposlenih u radnom odnosu i zarade zaposlenih van radnog odnosa izvršeno je na osnovu šifre vrste prihoda.

Javni sektor je deo nacionalne ekonomije koji obuhvata opšti nivo države, kao i nefinansijska preduzeća pod kontrolom države (javna preduzeća) koja se primarno bave komercijalnim aktivnostima (Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“, br. 54/2009, 73/2010, 101/2010, 101/2011, 93/2012, 62/2013, 63/2013, 108/2013, 142/2014, 68/2015 i 103/2015). Prema tome, javni sektor obuhvata korisnike budžetskih sredstava u delatnosti obrazovanja, kulture, zdravstvenog i socijalnog rada i državnu administraciju, kao i javna preduzeća koja osniva država ili jedinice lokalne samouprave, i koja obavljaju delatnost od opšteg interesa (Zakon o javnim preduzećima i obavljanju delatnosti od opšteg interesa, „Službeni glasnik RS“, br. 119/2012, 116/2013 i 44/2014).

Javni sektor se razvrstava na sledeće podskupove:

• Javna državna preduzeća podrazumevaju preduzeća čiji je osnivač Republika Srbija ili autonomna pokrajina a obavljaju delatnosti od opšteg interesa, kao što su delatnosti proizvodnje, prenosa i distribucije električne energije; proizvodnje i prerade uglja; istraživanja, proizvodnje, prerade, transporta i distribucije nafte i prirodnog i tečnog gasa; prometa nafte i naftnih derivata; železničkog, poštanskog i vazdušnog saobraćaja; telekomunikacija; izdavanja službenog glasila Republike Srbije; izdavanja udžbenika; upravljanja nuklearnim objektima, korišćenja, upravljanja, zaštite i unapređivanja dobara od opšteg interesa (vode, putevi, mineralne sirovine, šume, plovne reke, jezera, obale, banje, divljač, zaštićena područja), proizvodnja, promet i prevoz naoružanja i vojne opreme, upravljanja otpadom.
• Javna lokalna preduzeća podrazumevaju preduzeća čiji je osnivač jedinica lokalne samouprave i koja obavljaju komunalne delatnosti ili delatnosti od značaja za rad organa jedinice lokalne samouprave.
• Administracija ‒ nivo države podrazumeva državne organe, pravosudne organe i ustanove koje obavljaju delatnosti značajne za funkcionisanje države.
• Administracija ‒ nivo autonomne pokrajine podrazumeva organe autonomne pokrajine, pravosudne organe i ustanove koje obavljaju delatnosti značajne za funkcionisanje pokrajine.
• Administracija ‒ nivo lokalne samouprave podrazumeva jedinice lokalne samouprave, mesne zajednice i ustanove koje obavljaju delatnosti od značaja za funkcionisanje organa jedinice lokalne samouprave.
• Zdravstveni i socijalni rad podrazumeva korisnike budžetskih sredstava, odnosno državne ustanove koje obavljaju delatnost zdravstvene i socijalne zaštite, trgovinu farmaceutskim proizvodima u apotekama, trgovinu medicinskim i ortopedskim pomagalima u specijalizovanim prodavnicama, kao i studentske i đačke domove.
• Obrazovanje i kultura podrazumevaju korisnike budžetskih sredstava, odnosno državne ustanove koje obavljaju delatnost obrazovanja; naučnog istraživanja i razvoja; izdavačke delatnosti; programske aktivnosti i emitovanje; stvaralačke, umetničke i zabavne delatnosti; delatnosti sportskih objekata; kao i delatnosti biblioteka, arhiva, muzeja i ostale kulturne delatnosti.

Status poslovnog subjekta određuje da li se poslovni subjekt svrstava u pravno lice ili ne.

Statistička jedinica je svaka obračunata vrsta prihoda koja ima karakter zarade i koju je pravno ili fizičko lice prijavilo putem obrasca PPP-PD, bez obzira na to da li se navedeni prihod odnosi na lice u radnom odnosu ili na lice van radnog odnosa.

Obuhvaćeni su svi poslovni subjekti, evidentirani u Statističkom poslovnom registru (SPR), koji su Poreskoj upravi dostavili elektronski popunjen obrazac poreske prijave PPP-PD sa obračunatim zaradama.

Za dobijanje podataka o prosečnim zaradama uzimaju se u obzir samo obračunate vrste prihoda koje imaju karakter zarade, a za koje su, pored poreza, obračunati i doprinosi na zarade. Ukoliko je za jedno lice obračunato više vrsta prihoda, od jednog ili više isplatilaca, svaka vrsta prihoda se posmatra posebno da bi se mogla razvrstati kako prema karakteristikama primaoca, tako i prema karakteristikama isplatilaca.

Ostala primanja koja imaju karakter zarade (razlika zarade lica na javnoj funkciji, doprinosi na zaradu bez obračunate zarade, poklon deci povodom Nove godine i Božića – preko neoporezivog iznosa) uključena su u zaradu primaoca samo u slučajevima kada je obračunata i osnovna zarada.

Republika Srbija.

Republički zavod za statistiku od 1999. godine ne raspolaže pojedinim podacima za AP Kosovo i Metohija, tako da oni nisu sadržani u obuhvatu podataka za Republiku Srbiju (ukupno).

Od januara 2018. godine izvor podataka za izračunavanje prosečnih zarada su podaci Poreske uprave koji se prikupljaju putem elektronskog obrasca Poreske prijave za porez po odbitku (obrazac PPP-PD).

Do januara 2018. godine podaci o prosečnim zaradama obezbeđivani su na osnovu Mesečnog istraživanja o zaposlenima i o zaradama zaposlenih (RAD-1), koje se sprovodilo od 1963. godine.

Pogledati deo 15.2.

Nije primenljivo.

RSD

U obračun prosečne zarade za mesec uključeni su podaci o obračunatim zaradama iz poreskih prijava koje su podnete u roku od 45 dana po isteku meseca na koji se odnose.

Nacionalni pravni akti:

– Zakon o zvaničnoj statistici

– Odluka o Programu zvanične statistike

– Uredba o utvrđivanju plana zvanične statistike za tekuću godinu

* Navedeni dokumenti dostupni su na veb-sajtu RZS-a: www.stat.gov.rs/o-nama/dokumenti/

Nije primenljivo.

Poverljivost podataka je regulisana:

– Zakonom o zvaničnoj statistici („Sl. glasnik RS”, br. 104/2009), član 44, 45, 46, 47, 48, 49.

(https://www.stat.gov.rs/sr-cyrl/o-nama/dokumenti/)

– Pravilnikom o zaštiti statističkih podataka u Republičkom zavodu za statistiku

(https://www.stat.gov.rs/sr-cyrl/o-nama/dokumenti/) 

– Uputstvom o merama zaštite podataka i informacija u Republičkom zavodu za statistiku

(https://www.stat.gov.rs/sr-cyrl/o-nama/dokumenti/)

Poverljivi podaci se tretiraju u skladu sa propisanim načelima poverljivosti. Pogledati Zakon o zvaničnoj statistici.

U skladu sa Zakonom o zvaničnoj statistici („Službeni glasnik RS“, br. 104/2009) i Evropskim statističkim kodeksom prakse, svi korisnici se ravnopravno tretiraju. Podaci o zaradama objavljuju se na veb-stranici RZS-a, nakon čega su ti podaci istovremeno dostupni svim korisnicima. Svako odstupanje od datuma navedenog u objavljenom kalendaru publikacija mora biti najavljeno i obrazloženo.Podaci dobijeni statističkim istraživanjima objavljuju se na internet prezentaciji (www.stat.gov.rs),

Mesečni podaci se objavljuju 55 dana po isteku meseca na koji se odnose.

U aprilu se objavljuju podaci o prosečnim zaradama po polu i distribucija zarada, za septembar prethodne godine.

Nije primenljivo.

Saopštenje ZR10 – Prosečne zarade po zaposlenom, mesečno

Baza podataka

Mikropodaci nisu dostupni korisnicima.

• Mesečni statistički bilten
• Statistički godišnjak Republike Srbije
• Statistički kalendar
• Opštine i regioni u Republici Srbiji

Metodološka objašnjenja dostupna su na sajtu RZSa, link:

http://www.stat.gov.rs/istrazivanja/methodology-and-documents/?a=05&s=0

-

Sistem upravljanja kvalitetom Republičkog zavoda za statistiku oslanja se na misiju i viziju zvanične statistike Republike Srbije, kao i na Kodeks prakse evropske statistike (European Statistics Code of Practice - CoP) i principe Upravljanja ukupnim kvalitetom (Total Quality Management - TQM) koji predstavljaju zajednički okvir kvaliteta Evropskog statističkog sistema (ESS).

Podaci o obračunatim zaradama zasnovani su na pouzdanim podacima iz odgovarajućih administrativnih izvora i istraživanja. Stepen tačnosti je visok. Pre objavljivanja rezultata, vrši se opsežna kontrola kvaliteta podataka.

Uporedna analiza podataka o prosečnim zaradama dobijenih putem Mesečnog statističkog istraživanja RAD-1 i iz evidencije Poreska uprave za 2016. i 2017. godinu pokazala je visoku usklađenost podataka, što potvrđuje, kako kvalitet podataka dobijenih istraživanjem RAD-1, tako i podataka iz Poreske prijave PPP-PD, koja od 2018. godine služi kao izvor podataka o prosečnim zaradama.

Korišćenje administrativnih izvora za dobijanje podataka o prosečnim zaradama u skladu je sa međunarodnim preporukama, standardima i praksom.

Pored podataka koji se objavljuju u redovnim publikacijama RZS-a, rade se i posebne obrade na zahtev korisnika.

Obuhvaćeni su svi poslovni subjekti koji su Poreskoj upravi dostavili elektronski popunjen obrazac poreske prijave PPP-PD sa obračunatim zaradama, a koji su integrisani u SPR-u (pravna lica i državni organi, predstavništva, odnosno ogranci stranih pravnih lica, preduzetnici ).

Obuhvaćene su zarade sledećih kategorija primalaca:

• zaposleni u radnom odnosu i van radnog odnosa koji rade kod poslodavca;
• osnivači i članovi zaposleni u svom privrednom društvu;
• preduzetnici.

Istraživanje se sprovodi na osnovu podataka iz administrativnih izvora, što obezbeđuje visok nivo obuhvata i kvaliteta podataka.

Nije primenljivo.

Nije primenljivo.

Podaci se objavljuju 55 dana po isteku meseca na koji se odnose. 

Svi podaci se objavljuju u skladu sa kalendarom objavljivanja.

Isti koncept dobijanja i izračunavanja prosečnih zarada primenjuje se na teritoriji cele Republike Srbije.

Podaci za niže teritorijalne nivoe od Republike Srbije – ukupno nisu uporedivi sa podacima pre 2018. godine. Od 2018. godine, prosečne zarade po opštinama odnose se na opštinu prebivališta, dok su se podaci iz RAD-1 istraživanja odnosili na opštinu rada zaposlenog.

U vremenskoj seriji od 1963 – 2018. postoje četiri prekida: 1997, 2001, 2009. i 2018. godine.

• 1997. godine izmenjen je način izračunavanja prosečnih zarada tako što se ukupna masa isplaćenih zarada delila sa brojem zaposlenih prema kadrovskoj evidenciji.
• 2001. godine Zakonom o radu izmenjena je definicija zarade.
• Od 2009. godine, pri izračunavanju prosečnih zarada u obzir se uzimaju i podaci o zaradama zaposlenih kod preduzetnika (koje je dostavljala Poreska uprava).
• Od 2018. godine podaci o prosečnim zaradama se izračunavaju na osnovu administrativnih izvora (podaci iz evidencije Poreske uprave).

Da bi se obezbedila uporedivost podataka prilikom računanja indeksa, podaci za godinu koja je prethodila godini prekida serije izračunavani su iz istog izvora i na isti način kao i podaci za godinu u kojoj je nastupio prekid serije.

Nije dostupno.

Pogledati deo 11.2.

Podaci se preuzimaju iz administrativnih izvora (evidencija Poreske uprave), čime su troškovi istraživanja svedeni na minimum, a izveštajne jedinice rasterećene obaveze mesečnog popunjavanja i dostavljanja podataka.

Opšta politika revizije Republičkog zavoda za statistiku predstavlja globalni okvir koji omogućava da svaka statistička oblast definiše svoju politiku revizija u skladu sa svojim specifičnostima. 

Ranije publikovani podaci o zaradama se ne mogu menjati zbog primene podatka o prosečnim zaradama u mnogim zakonima i propisima.

• Ministarstvo finansija – Poreska uprava, Pojedinačna poreska prijava o obračunatim porezima i doprinosima (obrazac PPP-PD)
• SPR
• Godišnje istraživanje o zaradama zaposlenih RAD-1/G (septembar 2020.godine)

Mesečna

Preuzimanje podataka od Poreske uprave. Preuzimanje podataka vrši se elektronskim putem, korišćenjem standardnog veb-servisa, odnosno FTP servisa (File Transfer Protocol), preko zaštićene mreže Uprave za zajedničke poslove republičkih organa. Podaci se preuzimaju 15. dana u mesecu.

Preuzimanje podataka od SPR-a. Iz baze SPR-a se preuzimaju podaci o delatnosti, obliku svojine i statusu poslovnog subjekta.

Korišćenje podataka iz istraživanja RAD-1/G. Za ogranizacione jedinice koje obavljaju delatnost različitu od registrovane, prosečne zarade se izračunavaju na osnovu strukture zarada i broja zaposlenih na koje se zarade odnose, preuzetih iz Godišnjeg istraživanja o zaradama zaposlenih RAD-1/G (septembar 2020. godine).

S ciljem dobijanja kvalitetnih podataka, kontrola se vrši u više faza:

• Kontrola kontingenta (vrši se poređenje broja slogova, mase obračunatih zarada i broja primalaca za tekući i prethodni mesec);
• Vrši se poređenje i analiza podataka o broju poslovnih subjekata i zaposlenih iz registara CROSO, SPR i PU;
• Na osnovu utvrđenih kriterijuma vrši se izdvajanje kontingenta slogova koji ulaze u obradu podataka o prosečnim zaradama;
• U kontingentu izdvojenom za obradu podataka o prosečnim zaradama vrši se kontrola i analiza relevantnih podataka da bi se identifikovale potencijalne greške i sagledala logičnost i validnost podataka;
• Detektuju se i isključuju slogovi sa ekstremnim vrednostima (autlajeri).

Provere se vrše automatizovanim procedurama i ekspertskom analizom podataka. Podaci se upoređuju sa podacima iz prethodnog perioda.

Iz kontingenta izdvojenog za obradu podataka o prosečnim zaradama isključuje se oko 3% slogova (pojedinačnih obračuna za porez po odbitku) koji u potpunosti ne ispunjavaju uslove neophodne da bi se uzeli u obzir prilikom izračunavanja prosečnih zarada (prijave koje ne sadrže sve potrebne elemente zarade: porez, doprinos, neto zaradu kao i autjaleri).

Nije primenljivo.

-

-